Slaapstoornissen: Hoe herken je ze en wat te doen?

Slecht slapen doen we allemaal wel eens. Soms duurt het een periode, wanneer je bijvoorbeeld last van stress hebt. Maar we spreken van een slaapstoornis als je gedurende meer dan drie maanden, gemiddeld drie nachten per week slecht slaapt. Een slaapstoornis kan veroorzaakt worden door een gezondheidsprobleem, maar ook door stress of angst.

Gemiddeld heeft 20% van Nederlanders ouder dan 12 jaar last van slaapproblemen. En ook jongeren worden geplaagd door een gebrekkige nachtrust: meer dan 70% van de middelbare scholieren slaapt minder dan 8 uur per nacht. Opvallend is dat meer vrouwen dan mannen problemen met slapen rapporteren.

Afhankelijk van om welke slaapstoornis het gaat, kun je problemen hebben met in slaap vallen of doorslapen. Het gevolg is dat je je gedurende dag erg moe voelt. Het gebrek aan slaap kan effect hebben op je energie, stemming, concentratie en op je gezondheid.

Als er een lichamelijke of geestelijke aandoening aan de slaapstoornis ten grondslag ligt, kunnen de slaapproblemen verdwijnen als deze behandeld wordt. Indien er geen medische redenen zijn, worden slaapstoornissen meestal behandeld in een slaapkliniek, met medische behandeling, psychotherapie of veranderingen in leefstijl.

Het is belangrijk te zorgen voor een goede nachtrust. Heb jij last van een slaapstoornis, vraag dan advies aan je huisarts. Slecht slapen kan namelijk ernstige gevolgen hebben voor je mentale en fysieke gezondheid. Hieronder lees je meer over verschillende slaapstoornissen.

Slaap apneu

Slaap apneu is een veel voorkomende slaapstoornis. Wanneer je slaapt, zijn al je spieren ontspannen en dat betekent dat ook die in de keel ontspannen. Bij slaap apneu zorgt de verslapping van de spieren ervoor dat je keel afgesloten raakt, waardoor je een moment niet meer kunt ademhalen. Dit wordt een ademstop genoemd.

Het klinkt angstaanjagend, maar je hersenen merken deze ademstops gelukkig wel op. Hierdoor wordt je wakker (alhoewel je je dit niet altijd zult herinneren), waardoor je vanzelf ook weer gaat ademen. Heb je meerdere van dergelijke ademstops per uur, dan heb je last van slaap apneu.

Het vele malen bijna of helemaal wakker worden gedurende de nacht, zorgt er natuurlijk voor dat je niet goed uitrust. Je komt niet of blijft te kort in diepe slaap.

Mensen met slaap apneu slapen te weinig en dat uit zich in overdag oververmoeid zijn. Je kunt prikkelbaar zijn en problemen krijgen met je concentratie. Sommige mensen zijn zo moe dat ze overdag in slaap vallen, tijdens het werk, televisie kijken of zelfs tijdens het autorijden.

Slaap apneu kan veroorzaakt worden door erfelijke factoren, afwijkingen in neus-, keel- of oorgebied, roken, overgewicht, afwijkingen in de longen, chronisch hart- of nierfalen, gebruik van slaapmiddelen of een lage spierspanning in de mond en keelspieren.

Mensen met slaap apneu lopen meer risico op hartritmestoornissen, een hoge bloeddruk en mentale klachten [1].

Tandenknarsen

Ook tandenknarsen (ook wel bruxisme genoemd) is een van de bekendere slaapstoornissen. Heb je last van tandenknarsen, dan schuif je zonder dat je dat zelf weet, tijdens de slaap de tanden van je boven- en onderkaak hard over elkaar heen. Dit is te horen als een schurend of knarsend geluid.

Tandenknarsen kan worden afgewisseld met periodes van kaakklemmen. Je schuift je tanden dan niet heen en weer, maar klemt je kaken op elkaar. Dit lijkt allemaal redelijk onschuldig, maar dit knarsen van je tanden gebeurt onder grote druk. De kracht die je op je gebit uitoefent ligt rond de 125 kilo. Dat is genoeg om een noot mee te kraken.

Bruxisme komt voor bij zowel volwassenen als kinderen. Het heeft logischerwijs een negatieve invloed op het gebit, dat sneller slijt en meer kans loopt op het ontwikkelen van gaatjes. Je tanden kunnen er zelfs door afbreken of barsten.

Daarnaast kunnen mensen die tandenknarsen last krijgen van spierpijn in de kaakspieren, hoofdpijn, nek- en schouderklachten en vermoeidheid. Ook tandenknarsen zorgt ervoor dat je ‘s nachts minder diep slaapt.

Slapeloosheid - insomnie

Wie last heeft van slapeloosheid of insomnie, slaapt gedurende meer dan 3 maanden meerdere keren per week slecht. Het kan zijn dat je problemen hebt met in slaap vallen of dat je ‘s nachts lang wakker ligt.

Het is belangrijk uit te vinden wat de slapeloosheid veroorzaakt. Veel mensen met slapeloosheid hebben last van spanning en stress. Maar ook pijn of psychische klachten kunnen achter de slapeloosheid zitten, zoals een burnout, depressie of een angststoornis.

Wil je van je slapeloosheid afkomen, dan is het verstandig voor deze klachten hulp te zoeken. Als de achterliggende klacht opgelost wordt, zal ook de slapeloosheid verdwijnen.

Soms kan de oorzaak niet gevonden worden. Het kan zijn dat er een combinatie van factoren is die bijdraagt aan insomnie. Slapeloosheid brengt veel vervelende klachten mee, waar je overdag last van hebt. Denk aan vermoeidheid, een slechte concentratie en een negatieve impact op de stemming.

Soms kan het nodig zijn om een slaaponderzoek te doen. Er kan een polysomnografie gedaan worden. Maar ook eenvoudiger technieken kunnen gebruikt worden om inzicht te krijgen in het slaappatroon. Zo kan er een slaaplogboek worden bijgehouden.

Om slapeloosheid te behandelen wordt vaak cognitieve gedragstherapie ingezet door een slaaptherapeut of psycholoog.

Wist je dat? Veel mensen met slaapproblemen (700.000 in Nederland!) gebruiken slaapmiddelen. Slaapmiddelen maken slaapproblemen eigenlijk alleen maar erger, omdat ze afhankelijkheid veroorzaken. Hierdoor kun je al snel niet meer zonder het middel in slaap vallen.

Vertraagd slaapfase syndroom

Een van de minder bekende slaapstoornissen is het vertraagd slaapfase syndroom. Hierbij verschuift de biologische klok, waardoor je niet moe bent als het tijd is om naar bed te gaan en in slaap vallen niet lukt.

Iemand met het vertraagd slaapfase syndroom kan proberen te slapen, maar valt pas laat in slaap en heeft vervolgens veel moeite om op een normale tijd op te staan. Een normaal dag- en nachtritme is voor mensen met deze aandoening niet aan te houden. Ze raken steeds vermoeider en krijgen problemen met werk, hobby’s en ook in de privésfeer.

De symptomen van het vertraagd slaapfase syndroom (of DSPS) is dat je merkt dat je bedtijd verschuift. Het slaappatroon vertraagt met tenminste twee uur. Maar dit blijft wel constant, het tijdstip waarop je gaat slapen is later dan bij andere mensen, maar wel elke nacht hetzelfde.

Uit onderzoek blijkt dat bij mensen met dit syndroom de melatonineproductie later dan normaal op gang komt. Dit zorgt ervoor dat ze nog niet moe zijn op het moment dat ze dat wel zouden moeten zijn. Dat is de reden dat bij sommige mensen behandeling met melatonine supplementen nuttig kan zijn [2].

De oorzaken van het vertraagd slaapfase syndroom zijn nog niet bekend. De aandoening is in sommige gevallen erfelijk. Blootstelling aan licht ‘s avonds laat kan de symptomen verergeren.

Moe wakker worden

Er zijn tegenwoordig veel mensen die moe wakker worden. Je hebt je slaap nodig om weer op te laden na een drukke dag. Als je niet goed slaapt, kun je niet herstellen, zowel psychisch als lichamelijk. Er zijn verschillende redenen waarom je ‘s ochtends moe wakker wordt. Sommige problemen kun je zelf aanpakken, door te zorgen voor een gezonde slaaphygiëne.

Het kan zijn dat je regelmatig te laat naar bed gaat, of op verschillende tijden gaat slapen. Voor een goede nachtrust is regelmaat belangrijk, dus elke dag op dezelfde tijd naar bed en op dezelfde tijd weer opstaan. Daar went je lichaam aan, waardoor je makkelijker in slaap kunt vallen.

Ook is het een goed idee om je slaapkamer eens onder de loep te nemen. Is het er niet te warm of te koud? Is het goed donker en stil? Ligt je matras nog wel goed? Misschien kun je enkele van de storende factoren oplossen, door bijvoorbeeld verduisteringsgordijnen op te hangen of je matras te vervangen. Dit kan ervoor zorgen dat je beter slaapt en goed uitgerust wakker wordt.

Slaapwandelen

Slaapwandelen is een van de slaapstoornissen die valt onder de categorie parasomnieën. Een parasomnie is een slaapstoornis waarbij iemand abnormaal gedrag vertoond.

Slaapwandelen kan verschillende vormen aannemen, maar het wordt gekenmerkt door het feit dat iemand die slaapt, fysiek actief is. Je kunt dus al slapend rondlopen, je aankleden, je wassen of zelfs gaan autorijden.

Iemand die slaapwandelt lijkt wakker, maar is toch echt nog in slaap. Het slaapwandelen vindt plaats als de slaper in de NREM fase zit. Dit is de fase waarin het lichaam nog actief is, maar de hersenen al in slaap gevallen zijn.

Je bent dus niet je droom aan het uitvoeren, want dromen gebeurt in de REM fase. Slaapwandelen duurt meestal minder dan 10 minuten, soms langer. Het kan wel zijn dat iemand in zijn slaap zich naar een andere ruimte beweegt en daar dan verder slaapt.

Slaapwandelen hoeft niet altijd gezondheidsproblemen op te leveren. Maar als je veel slaapwandelt, meerdere keren per nacht, zal dat de diepe slaap verstoren en kun je overdag last krijgen van vermoeidheid en slaperigheid.

Wist je dat? De oorzaak van slaapwandelen is niet bekend. Men denkt dat de wisselwerking tussen slapen en waken niet goed verloopt. Dat kan de reden zijn dat deze stoornis vaker bij kinderen voorkomt dan bij volwassenen, omdat hun hersenen zich nog moeten ontwikkelen.

Nachtmerries

Nachtmerries zijn nare, verontrustende en enge dromen. Iedereen heeft er op zijn tijd wel eens een. Gemiddeld heeft 50 tot 80% van de volwassenen wel eens een nachtmerrie. Als het vaker voorkomt en je regelmatig last van nachtmerries hebt, is er sprake van een nachtmerrie stoornis. Deze stoornis valt onder de slaap-waak stoornissen.

Nachtmerries komen normaal gesproken vaker voor bij kinderen. Vaak groei je hier overheen. Bij een nachtmerrie stoornis heb je last van griezelige dromen over bedreigende situaties. Je kunt in paniek wakker worden vol gevoelens van paniek, stress of verdriet. De dromen kunnen heel realistisch zijn en als je wakker wordt kun je je nog alle specifieke details herinneren.

Het lastige is dat deze angstaanjagende dromen ervoor kunnen zorgen dat je er tegenop gaat zien om in slaap te vallen. Dit kan weer andere slaapproblemen veroorzaken. De vele nachtmerries leiden tot een onderbroken nachtrust, vermoeidheid en concentratieproblemen.

Oorzaken van de nachtmerrie slaapstoornis kunnen zijn:

• Onderdrukte emoties
• Zwangerschap
• Gebruik van drugs of alcohol
• Stress
• Trauma
• Depressie
• Hormoonveranderingen
• Andere slaapstoornissen (slapeloosheid, restless legs, slaapapneu)
• Medicijngebruik

Behandeling van de nachtmerrie stoornis kan door de oorzaak weg te nemen (stress aanpakken, andere medicijnen gebruiken). Gesprekken met een therapeut kunnen ook verhelderend werken. Soms wordt medicatie ingezet.

Rusteloze benen syndroom - Restless legs

Een van de soorten slaapstoornissen die relatief veel voorkomt, is het rusteloze benen syndroom (RLS). Wie hier last van heeft, voelt een jeukerig, branderig en onrustig gevoel in de benen, als je in bed gaat liggen. Door je benen even te bewegen, verdwijnt het gevoel.

Een andere klacht die kan voorkomen is dat je tijdens de slaap schokkerige bewegingen maakt met de benen en soms ook de armen. Dit wordt PLMD genoemd, Periodic Limb Movement Disorder. RLS is eigenlijk nog een vrij mysterieuze aandoening, die nog niet goed begrepen wordt [3].

De symptomen van RLS beginnen vaak gedurende de avond en houden aan tot verder in de nacht. Doordat je je fysiek zo onrustig voelt, is het moeilijk om in slaap te vallen en door te slapen.

RLS kan vaak samengaan met andere ziekten, zoals schildklieraandoeningen, spataderen, diabetes, reuma of de ziekte van Parkinson. Een gebrek aan bepaalde vitamines kan de klachten verergeren, evenals het gebruik van sommige medicijnen en bloedarmoede. RLS kan eveneens voorkomen bij de zwangerschap.

Als er geen sprake is van een achterliggende aandoening, kunnen veranderingen in leefstijl de klachten verlichten. Zo is het belangrijk om een regelmatig slaappatroon aan te houden en is het aan te raden om te stoppen met roken en het drinken van koffie.

Een verstoord dag-nachtritme

Een verstoord dag- en nachtritme kan het dagelijks leven behoorlijk lastig maken. Het komt meer voor bij mensen die onregelmatige diensten moeten werken, maar kan tevens voorkomen na een jetleg, bij drugsgebruik of als gevolg van stress. Bij een verstoord dag- en nachtritme is je biologische klok van slag.

Hierdoor heb je moeite met overdag wakker blijven, met in slaap vallen of doorslapen en kan op tijd wakker worden problematisch zijn.

De gevolgen van deze aandoening uiteenlopend. Sommige mensen krijgen last van stemmingswisselingen, andere ervaren problemen met concentreren of ontwikkelen problemen met de eetlust. Je kunt last van hoofdpijn krijgen, vermoeidheid en geheugenproblemen. Ook psychiatrische aandoeningen kunnen een gevolg zijn van deze slaapstoornis.

Een chronisch gebrek aan slaap kan op den duur leiden tot depressies, psychose en mogelijk zelfs tot zelfmoordneigingen [4]. Het is daarom belangrijk een verstoord dag-nachtritme te behandelen. Dit kan met o.a. lichttherapie, melatonine of chronotherapie (de bedtijd in kleine stappen aanpassen) en cognitieve gedragstherapie.

Ongewoon gedrag tijdens het slapen

Ongewoon gedrag tijdens het slapen, oftewel parasomnie, omvat alle vreemde, ongewenste gedragingen en gevoelens die kunnen voorkomen tijdens de slaap. Onder deze slaapstoornis vallen verschillende gedragingen, sommige komen vaker voor dan andere en de ene veroorzaakt meer problemen (ook voor de partner) dan de andere.

Praten in de slaap en slaapwandelen zijn parasomnieën die redelijk bekend zijn. Het kan echter ook zijn dat de slaper droomt dat hij wordt aangevallen, waarna deze gewelddadig kan worden naar degene die naast hem of haar in bed ligt. Verder komt ook herhaaldelijk nachtelijk bewegen voor (Rythmic movement disorder), waarbij iemand met het hoofd kan bonken of het lichaam heen en weer beweegt.

Een andere parasomnie is een kortdurende verlamming van alle spieren in het lichaam (behalve die van de ogen en de ademhaling). Dit gebeurt bij het in slaap vallen of het ontwaken en kan erg angstaanjagend zijn.

Parasomnieën kunnen de nachtrust verstoren en daardoor overdag problemen veroorzaken. De aandoeningen zijn in principe onschuldig, maar als ze tot oververmoeidheid of slapeloosheid leiden is het belangrijk hier behandeling voor te zoeken.