De overgang, ook wel de menopauze genoemd, is de natuurlijke transitie van een vruchtbare fase naar een periode zonder menstruatie. De gemiddelde leeftijd van de overgang ligt tussen het 45e en 55e levensjaar van een vrouw.
Tijdens de menopauze verandert de balans van de hormonen die betrokken zijn bij de voortplanting, zoals oestrogeen en progesteron. Dit kan leiden tot symptomen zoals opvliegers, nachtelijk zweten en stemmingswisselingen.
Lang niet iedere vrouw ervaart deze hormonale veranderingen als vervelend. De intensiteit kan per persoon behoorlijk variëren, maar de meeste vrouwen merken wel dat de overgang invloed heeft op hun dagelijks leven.
Post-menopauze en Peri-menopauze
De overgang bestaat uit drie verschillende fasen: de perimenopauze, menopauze en postmenopauze. Elke fase brengt veranderingen met zich mee door de veranderingen in hormonen. Dit resulteert in overgangsklachten op zowel lichamelijk als emotioneel vlak:
1. Perimenopauze
Hormonale schommelingen: Dit is de fase waarin de eerste hormonale schommelingen beginnen, vaak jaren voordat de menstruatie stopt. De oestrogeen- en progesteron levels fluctueren en deze schommelingen kunnen leiden tot onregelmatige menstruaties.
Typische klachten: In deze fase ervaren vrouwen vaak onregelmatige of zwaardere menstruaties, opvliegers met roodheid en zweten, en stemmingswisselingen die variëren van prikkelbaarheid tot verdriet.
2. Menopauze
Stoppen van de menstruatie: Dit is de fase waarin de menstruatie definitief stopt (na 12 maanden zonder menstruatie). De productie van oestrogeen en progesteron daalt sterk.
Typische klachten: Veel klachten uit de perimenopauze kunnen aanhouden, maar andere klachten worden duidelijker of intenser, zoals opvliegers en nachtzweten.
3. Postmenopauze
Stabiele, maar lage hormoonniveaus: Na de menopauze stabiliseren de hormoonlevels, maar blijven ze op een lager niveau dan voorheen.
Typische klachten: In deze fase zijn de hormonale schommelingen voorbij, maar sommige klachten kunnen nog aanhouden of zelfs verergeren.
Samengevat: In de perimenopauze beginnen de eerste hormonale schommelingen, tijdens de menopauze stopt de menstruatie definitief, en in de postmenopauze past het lichaam zich aan de nieuwe hormonale balans aan. Welke klachten en in welke mate je ze ervaart, verschilt van vrouw tot vrouw.
Gemiddelde leeftijd (eerste) overgangsklachten
Gemiddeld gezien beginnen in Europa de eerste overgangsklachten rond de leeftijd van 51 jaar. Dit gemiddelde is echter in ieder land anders, omdat diverse factoren kunnen zorgen voor een eerdere of latere menopauze.
Onderzoek toont aan dat een hoger opleidingsniveau, het gebruik van voedingssupplementen en het nemen van anticonceptiva kunnen bijdragen aan een latere menopauze.
Aan de andere kunnen bepaalde factoren zoals roken, weinig bewegen, genetische aanleg, alcohol- en drugsgebruik ervoor zorgen dat je eerder in de overgang komt. (1) (2)
Vroegtijdige menopauze
Als je vóór je 40e levensjaar de symptomen van de overgang ervaart, valt dit onder de vroegtijdige menopauze.
Het is belangrijk om te weten dat vroegtijdige menopauze verschillende oorzaken kan hebben:
- Genetische factoren
- Roken
- Auto-immuunziekten
- Medische behandelingen
- Verwijderen van eierstokken
- Een HIV-besmetting
Soorten overgangsklachten
De soorten overgangsklachten kunnen dus per fase verschillen, maar zijn meestal het gevolg van hormonale schommelingen in het lichaam, vooral de daling van oestrogeen.
Deze klachten kunnen zowel fysiek als emotioneel zijn, waarbij de intensiteit sterk van persoon tot persoon varieert.
Laten we eens inzoomen op de meest voorkomende overgangsklachten:
1. Slecht slapen
Slaapproblemen zijn een veelvoorkomend probleem tijdens de overgang. Tot wel wel 79% van de vrouwen ervaart slaapproblemen rondom de overgang. (3)
- Hormonale schommelingen, vooral de afname van oestrogeen en progesteron, zorgen voor opvliegers en onrust waardoor je minder goed in slaap kunt vallen of kan doorslapen.
- De daling van de oestrogeenspiegel zorgt ook voor een afname van neurotransmitter serotonine, wat ervoor zorgt dat je lichaam minder melatonine kan aanmaken.
- Ook heb je tijdens de overgang meer kans op slaapapneu. Bij deze aandoening stopt je ademhaling tijdelijk tijdens de slaap, waardoor je regelmatig wakker wordt en je je overdag vaak moe en prikkelbaar voelt.
Slecht slapen tijdens de overgang kan dus een directe impact hebben op je dagelijkse leven. Neem slaapproblemen serieus, want een goede nachtrust is essentieel voor je gezondheid en welzijn in deze levensfase.
2. Opvliegers
Opvliegers zijn plotselinge warmte aanvallen die 80% van de vrouwen tijdens de menopauze ervaren, vaak zonder waarschuwing. Ze duren meestal 1 tot 5 minuten en kunnen je nachtrust en dagelijks leven verstoren.
- Het is meestal eenvoudig om opvliegers te herkennen; een warm en onrustig gevoel dat begint in je borst en snel naar je hoofd stijgt (vandaar de naam opvlieger). Hierdoor ervaar je een opgejaagd gevoel, vaak gepaard met rillingen, hartkloppingen, duizeligheid en hoofdpijn.
- Hormonale veranderingen, vooral de afname van oestrogeen, zijn een belangrijke oorzaak van opvliegers bij de overgang. Deze beïnvloeden het warmtecentrum in de hersenen, wat schommelingen in de lichaamstemperatuur veroorzaakt.
- Bepaalde triggers, zoals warme omgevingen, stress, alcohol en cafeïne, kunnen opvliegers verergeren.
Het krijgen van opvliegers is onvoorspelbaar, maar het vermijden van bepaalde voedingsmiddelen en dranken kan helpen om de frequentie en intensiteit te verminderen. (4)
3. Stemmingswisselingen
De menopauze is een tijd van grote veranderingen, en dat kan je stemmingen behoorlijk beïnvloeden. Veel vrouwen ervaren tijdens deze periode stemmingswisselingen, wat heel normaal is.
- Door de daling van oestrogeen kunnen je emoties onvoorspelbaar aanvoelen, en dit kan leiden tot gevoelens van somberheid of zelfs depressie.
- Studies hebben aangetoond dat vrouwen in de peri- en postmenopauze een verhoogd risico lopen op depressieve symptomen in vergelijking met vrouwen die nog niet in de menopauze zijn. Dit kan betekenen dat je je sneller geïrriteerd, verdrietig of angstig voelt. (5)
Het is belangrijk om deze gevoelens te erkennen en erover te praten. Dit kan helpen om emoties en gevoelens te relativeren.
4. Gewrichtspijn
Een minder bekend effect van de overgang is gewrichtspijn. Het dalende oestrogeenniveau, dat belangrijk is voor gezonde gewrichten, kan leiden tot stijvere en pijnlijke gewrichten door minder bescherming van kraakbeen en meer ontstekingen.
- De productie van collageen, het eiwit dat de structuur van je gewrichten ondersteunt, neemt ook af. Dit maakt je kraakbeen zwakker.
- Doordat veel vrouwen gedurende de overgang aankomen in gewicht, komt er extra druk op de knieën en heupen wat de klachten kan verergeren.
- De daling van oestrogeen leidt ook tot droge slijmvliezen, waardoor de botten in de gewrichten meer over elkaar schuren en pijn kunnen veroorzaken.
Vrouwen in de menopauze kunnen last krijgen van pijn in zowel kleine gewrichten, zoals die in handen en tenen, als in schouders, knieën, rug en heupen.
5. Nachtzweten
Nachtzweten tijdens de overgang is heel normaal en komt door de afname van oestrogeen, wat opvliegers veroorzaakt, ook ’s nachts.
- Dit soort zweten is meestal tijdelijk en gaat vaak over wanneer je hormonen weer in balans komen.
- Wanneer je oestrogeenniveau daalt, raakt je hypothalamus, het deel van je hersenen dat je lichaamstemperatuur beheert, van slag. Het denkt dat je lichaam oververhit raakt, ook al is dat niet zo.
- Dit zorgt ervoor dat je lichaam plotseling afkoelingsmechanismen activeert, zoals zweten, zelfs als je het niet echt warm hebt.
- Dit gebeurd vaak ’s nachts, wat leidt tot opvliegers en nachtelijk zweten.
Naast het volledig bezweet wakker worden, kun je ook last hebben van een onregelmatige hartslag, koude rillingen, misselijkheid en hoofdpijn.
6. Veranderen van de menstruatie
Een onregelmatige menstruatie is voor veel vrouwen een kenmerkend begin van de overgang.
- Dit betekent meestal dat de bloedingen en menstruatieklachten in hevigheid toenemen.
- Ook wordt de tijd tussen de menstruaties korter of juist langer, ontstaan er doorbraakbloedingen en kunnen er tijdens de overgang meer menstruatie stolsels voorkomen.
Na verloop van tijd worden de intervallen tussen de menstruaties steeds langer, totdat je menstruatie uiteindelijk helemaal stopt. Dit noemen we de menopauze.
Wist je dat... niet iedereen last heeft van overgangsklachten? 10% van de vrouwen komt zonder problemen of klachten door de overgang.
7. Vermoeidheid
Vermoeidheid tijdens de overgang komt vaak voor en kan je flink uitputten. De belangrijkste oorzaken zijn een mix van hormonale veranderingen, gebrek aan goede nachtrust, mentale klachten en een tragere stofwisseling.
- De daling van oestrogeen en progesteron verstoort je slaapritme, waardoor je minder diep slaapt of vaker wakker wordt.
- Stemmingswisselingen, waaronder angstige en depressieve gevoelens, kunnen je energieniveau beïnvloeden en je sneller moe maken.
- Door de afname van spiermassa en een tragere stofwisseling verbruikt je lichaam meer energie, wat bijdraagt aan uitputting.
Door goed op je leefstijl te letten, kun je je energie op peil houden. Zorg voor voldoende beweging, een gezond eetpatroon en voldoende ontspanning om je vermoeidheid te verminderen.
8. Hoofdpijn
Vrouwen in de overgang hebben vaak last van hoofdpijn door schommelingen in hun hormonen, voornamelijk oestrogeen.
- Onderzoekers denken dat deze hormonen o.a. sertonine verlagen, wat invloed heeft op de pijnregulatie en daardoor hoofdpijn of zelfs migraine kan veroorzaken.
- Daarnaast kunnen ook andere symptomen van de overgang, zoals stress en slaapproblemen, bijdragen aan het ontstaan van hoofdpijn.
Neem voldoende rust en ontspan wanneer je kan om hoofdpijnklachten in de overgang te verminderen. Daarnaast is het altijd goed om deze serieuze klachten, zoals hoofdpijn, te bespreken met je huisarts.
9. Gewichtstoename
Tijdens de overgang kun je makkelijker aankomen doordat je stofwisseling vertraagt. Je lichaam verbrandt minder energie en slaat sneller vet op. Hoe komt dat?
- Enerzijds door de daling van oestrogeen, een hormoon dat je stofwisseling ondersteunt.
- Anderzijds doordat je stofwisseling sowieso trager wordt naarmate je ouder wordt.
- Bovendien verlies je tijdens de overgang vaak spiermassa. Omdat spieren meer calorieën verbranden dan vet, draagt dit spierverlies bij aan gewichtstoename.
Deze combinatie zorgt ervoor dat je geleidelijk wat zwaarder kunt worden. Pas je voeding aan op je nieuwe energiebehoefte en begin met lichte gewichten of weerstandsbanden om spierkracht op te bouwen.
10. Onrustige huid
Ook kun je last krijgen van een onrustige huid tijdens de overgang. Sommige vrouwen ervaren een droge huid, andere juist een erg vette huid of zelfs een brandend gevoel.
- Het dalende oestrogeen zorgt voor minder collageen, waardoor je huid minder stevig en elastisch wordt. Dit kan leiden tot rimpels en een dunnere, drogere huid.
- Hoewel het testosteronniveau niet echt stijgt, verandert de verhouding tussen de hormonen, waardoor de invloed van mannelijke hormonen (zoals testosteron) relatief sterker wordt. Dit kan een vettere huid en puistjes veroorzaken.
- Daarnaast houdt je huid minder goed vocht vast, wat ervoor kan zorgen dat je in de overgang een droge huid kan krijgen.
- Ook stroomt er minder bloed door de huid, wat de huidvernieuwing vertraagt.
Gelukkig kunnen goede verzorging en een gezonde leefstijl helpen bij een onrustige huid in de overgang.
11. Hartkloppingen
Hartkloppingen zijn een vervelend symptoom dat veel vrouwen ervaren tijdens de overgang.
- Dit komt vaak door de daling van hormonen zoals oestrogeen en progesteron, die normaal gesproken helpen de hartslag en bloedvaten te reguleren. Wanneer deze hormonen fluctueren, kan dat leiden tot een onregelmatige of versnelde hartslag.
- Daarnaast kunnen stress en angst, die in deze fase vaak voorkomen, je hartslag verder verhogen.
- Ook (nachtelijke) opvliegers dragen bij aan een snellere hartslag.
- En vergeet niet dat sommige medicijnen tegen overgangssymptomen bijwerkingen kunnen hebben die je hartslag beïnvloeden.
Hoewel hartkloppingen eng en onaangenaam kunnen aanvoelen, zijn ze in de overgang meestal onschuldig en is er vaak geen behandeling nodig. Blijf vooral rustig en pas ademhalingstechnieken toe om jezelf te kalmeren.
12. Lager libido
Tijdens de overgang ervaren veel vrouwen veranderingen in hun libido, en dat kan verwarrend zijn. Maar wat gebeurt er precies?
- De overgang gaat vaak gepaard met schommelingen in hormonen zoals oestrogeen en testosteron. Deze hormonen spelen een belangrijke rol in je seksuele drive.
- Wanneer de niveaus van oestrogeen dalen, kan dit leiden tot een verminderde zin in seks (lager libido) tijdens de overgang.
- Veel vrouwen merken ook dat ze minder gevoelig zijn, wat het intieme gevoel kan verminderen.
- Daarnaast kunnen andere symptomen van de overgang, zoals opvliegers, slapeloosheid en stemmingswisselingen, ook invloed hebben op je libido.
Het is belangrijk om te weten dat deze veranderingen normaal zijn en dat je er niet alleen voor staat. Als je een partner hebt, bespreek dan hoe je je voelt en ontdek (samen) nieuwe manieren om je libido te verhogen.
13. Haaruitval of dunner haar
Een ander vervelende bijkomstigheid van de overgang is dat je haar vaak wat dunner wordt of zelfs begint uit te vallen. Ook hier ligt de oorzaak weer bij de hormonale veranderingen.
- Wanneer de oestrogeen niveaus afnemen, kan dit leiden tot een verandering in de haargroei. Het haar kan minder snel groeien en sneller uitvallen.
- Schommelingen in testosteron hebben invloed op de haarstructuur. Dit kan resulteren in dunner wordend haar op de hoofdhuid en meer ongewenste haargroei op andere plaatsen, zoals het gezicht.
- Stress en andere symptomen van de overgang, zoals slapeloosheid en stemmingswisselingen, kunnen ook bijdragen aan haaruitval.
Gelukkig zijn er verschillende manieren om deze veranderingen aan te pakken. Een gezond voedingspatroon, rijk aan vitaminen en mineralen, kan de haargroei ondersteunen.
Kun je testen of je in de overgang bent?
Twijfel je of je in de overgang bent? Je bent niet alleen! Veel vrouwen ervaren veranderingen in hun lichaam en vragen zich af wat er aan de hand is.
Soorten testen overgang
Er zijn verschillende manieren om te testen of je daadwerkelijk in deze fase zit, zoals bloed, urine en zelf testen, maar het is belangrijk om te begrijpen wanneer overgang testen zinvol zijn.
- Bloedtesten: De arts meet doorgaans de niveaus van hormonen zoals FSH, LH, oestrogeen, progesteron en testosteron. Deze hormonen geven inzicht in je hormoonbalans en kunnen helpen bij het verklaren van symptomen zoals opvliegers en stemmingswisselingen.
- Zelftesten: Met deze testen meet je de FSH-waarde in je urine. Je kunt de testen online bestellen en thuis uitvoeren.
- Online vragenlijsten: Vragenlijsten zoals de Greene Climacteric Scale kunnen nuttig zijn om je symptomen in kaart te brengen en te bepalen of je mogelijk in de overgang zit.
Wanneer zijn overgang testen nuttig?
Het antwoord is simpel: een enkele test is niet betrouwbaar, want tijdens de menopauze gaan je hormonen juist alle kanten op en is een test dus altijd een momentopname.
Alleen als je al wat verder in de overgang bent en je hormonen wat gestabiliseerd zijn kan een test meer duidelijkheid geven:
- Perimenopauze: Een aantal jaar voor de overgang kun je al overgangsklachten ervaren. Maar zolang je nog regelmatig menstrueert, kan het moeilijk zijn om vast te stellen waar je je bevindt in de overgang. In deze fase zijn bloedtesten of urineonderzoeken minder betrouwbaar omdat hormoonspiegels sterk fluctueren.
- Menopauze: De menopauze wordt officieel gedefinieerd als het moment dat je 12 maanden niet meer ongesteld bent geweest. Dit is het punt waarop testen meestal betrouwbaarder zijn.
- Postmenopauze: Na de overgang stabiliseren je hormoonspiegels nog meer en zijn veranderingen duidelijker waarneembaar. Alleen in deze fase heeft testen vaak weinig zin. Je weet namelijk al dat je de overgang bent gepasseerd.
Mijn advies omtrent testen
Testen of je in de overgang bent, is alleen zinvol als je hier twijfels over hebt, vooral in de beginfase. Ironisch genoeg is de overgangstest in deze fase het minst betrouwbaar.
Dit is wat ik zou aanraden:
- Let goed op je overgangsklachten
- Houd een dag dagboek bij te houden
- Vul de online vragenlijst in
Als je toch meer duidelijkheid wilt, kun je regelmatig een bloedtest of thuistest doen en de waarden vergelijken. Verder raad ik je aan om te onderzoeken wat je zelf kunt doen om je overgangsklachten te verminderen.
Tenslotte is het altijd goed om je huisarts te bezoeken als je twijfels hebt.
Overgangsklachten verminderen
Door je leefstijl en voeding aan te passen aan de veranderende behoeftes van je lichaam, kun je zelf al veel doen om je overgangsklachten te verminderen.
1. Drink voldoende water - Houd je vochtgehalte op peil om opvliegers en nachtelijk zweten te verminderen. Water helpt ook om droge huid en vermoeidheid tegen te gaan.
2. Eet meer groenten en fruit - Dagelijks meer groente en fruit eten kan een positief effect hebben op je overgangsklachten. Uit onderzoek blijkt dat vrouwen (n=17.000) die meer groenten en fruit aten, 19% minder last van opvliegers ten opzichte van de controlegroep. (7)
3. Zorg voor een regelmatig slaappatroon - Goed slapen wordt in de overgang steeds moeilijker. Probeer daarom op vaste tijden te gaan slapen en te ontwaken. Een consistent schema bevordert de slaapkwaliteit, wat kan helpen bij stemmingswisselingen en vermoeidheid.
4. Vermijd cafeïne en alcohol - Cafeïne en alcohol kunnen opvliegers en slaapproblemen verergeren. Door deze te beperken, kun je je symptomen verminderen en je energieniveau stabieler houden.
5. Beweeg dagelijks - Al een korte wandeling van 30 minuten kan opvliegers en stemmingswisselingen verminderen en je energie een boost geven. Bovendien ondersteunt beweging je botten en spieren, die kwetsbaarder worden door de overgang.
6. Eet voeding rijk aan calcium en vitamine D - Zuivel, groene bladgroenten, en zonlicht kunnen helpen om je botten sterk te houden, wat essentieel is tijdens de overgang. Vitamine D helpt je daarnaast om lekker in je vel te zitten, als je een tekort hebt.
7. Doe aan krachttraining - Krachttraining versterkt botten en spieren, wat cruciaal is tijdens de overgang. Het kan ook helpen om je stofwisseling te stimuleren en je energie op peil te houden. Daarnaast helpt het afname van spiermassa tegen te gaan.
Natuurlijke middelen bij overgangsverschijnselen
Tot slot wil ik je nog meegeven dat er heel wat plantenextracten zijn die kunnen helpen bij overgangsverschijnselen. Dit zijn een aantal voorbeelden van veelgebruikte natuurlijke middelen tijdens de overgang.
1. Monnikspeper - Vitex Agnus Castus
Monnikspeper is een kruid met blauwpaarse bloemen dat ook wel vitex agnus castus wordt genoemd. Dit kruid groeit voornamelijk in gebieden rondom de Middellandse Zeegebied en is vooral erg geliefd bij vrouwen.
Het kan namelijk helpen bij menstruatie ongemakken en helpt het hormonale systeem van de vrouw te ondersteunen.
- Helpt overgangsverschijnselen te verlichten*
- Bij ongemakken rondom de menstruatie*
- Goed voor de gemoedstoestand*
2. Zilverkaars – Cimicifuga Racemosa
Zilverkaars is een kruid dat voorkomt in Nederland en wordt ook wel zwarte zilverkaars of Black Cohosh genoemd. De wortels van deze plant werden vroeger al door vrouwen gebruikt in Noord-India.
Toen al werd het ingezet als hulpmiddel tegen ongemakken rondom de overgang en de menstruatie.
- Helpt overgangsverschijnselen te verlichten*
- Voor een normale, regelmatige menstruatie*
3. Chinese Engelwortel (Dong Quai)
De Chinese engelwortel (Angelica Sinensis) wordt ook wel Don Quai of vrouwelijke Ginseng genoemd. Het is rijk aan o.a. foliumzuur, B12 en magnesium.
- Bevat fyto-oestrogenen
- Synergetische werking met Hop
- Helpt bij overgangsverschijnselen*
4. Isoflavonen – uit Hop
De isoflavonen uit Menopauze Premium zijn geëxtraheerd uit Hop. Deze plant is rijk aan isoflavonen (fyto-oestrogenen), stofjes die lijken op lichaamseigen oestrogeen.
- Helpt bij verschijnselen in de overgang*
- Rijke bron van fyto-oestrogenen
Voedingssupplement Menopauze Premium
Menopauze Premium is een natuurlijke voedingssupplement dat alle effectieve plantenextracten combineert in één capsule per dag: Zilverkaars extract, Monnikspeper extract, Chinese engelwortel extract en Isoflavonen uit Hop.
Dit wordt gecombineerd met een goede dosis vitamine D3 ter ondersteuning van de botten en de hormoonhuishouding. Daarbij voegen we nog de actieve vorm van vitamine B6 toe, welke belangrijk is voor de mentale balans en de gemoedstoestand.
- 8-in-1 natuurlijke formule voor de overgang
- Helpt overgangsverschijnselen te verlichten*
- Goed voor de stemming en de mentale balans*
- Ondersteunt de botsterkte en gewrichten*
Gebruikte Bronnen
- Dratva, J., Real, F. G., Schindler, C., Ackermann-Liebrich, U., Gerbase, M. W., Probst-Hensch, N. M., Svanes, C., Omenaas, E. R., Neukirch, F., Wjst, M., Morabia, A., Jarvis, D., Leynaert, B., & Zemp, E. (2009). Is age at menopause increasing across Europe? Results on age at menopause and determinants from two population-based studies. Menopause The Journal Of The North American Menopause Society, 16(2), 385–394. https://doi.org/10.1097/gme.0b013e31818aefef
- Stepaniak, U., Szafraniec, K., Kubinova, R., Malyutina, S., Peasey, A., Pikhart, H., Pająk, A., & Bobak, M. (2013). Age at natural menopause in three Central and Eastern European urban populations: The HAPIEE study. Maturitas, 75(1), 87–93. https://doi.org/10.1016/j.maturitas.2013.02.008
- Salari, N., Hasheminezhad, R., Hosseinian-Far, A., Rasoulpoor, S., Assefi, M., Nankali, S., Nankali, A., & Mohammadi, M. (2023). Global prevalence of sleep disorders during menopause: a meta-analysis. Sleep And Breathing, 27(5), 1883–1897. https://doi.org/10.1007/s11325-023-02793-5
- Bansal, R., & Aggarwal, N. (2019). Menopausal hot flashes: A concise review. Journal Of Mid-life Health, 10(1), 6. https://doi.org/10.4103/jmh.jmh_7_19
- Weber, M. T., Maki, P. M., & McDermott, M. P. (2013). Cognition and mood in perimenopause: A systematic review and meta-analysis. The Journal Of Steroid Biochemistry And Molecular Biology, 142, 90–98. https://doi.org/10.1016/j.jsbmb.2013.06.001
- Mauvais-Jarvis, F., Clegg, D. J., & Hevener, A. L. (2013). The Role of Estrogens in Control of Energy Balance and Glucose Homeostasis. Endocrine Reviews, 34(3), 309–338. https://doi.org/10.1210/er.2012-1055
- Kroenke, C. H., Caan, B. J., Stefanick, M. L., Anderson, G., Brzyski, R., Johnson, K. C., LeBlanc, E., Lee, C., La Croix, A. Z., Park, H. L., Sims, S. T., Vitolins, M., & Wallace, R. (2012). Effects of a dietary intervention and weight change on vasomotor symptoms in the Women’s Health Initiative. Menopause The Journal Of The North American Menopause Society, 19(9), 980–988. https://doi.org/10.1097/gme.0b013e31824f606e
- Mei, Z., Hu, H., Zou, Y., & Li, D. (2023). The role of vitamin D in menopausal women’s health. Frontiers in Physiology, 14. https://doi.org/10.3389/fphys.2023.1211896
